Các dự án đáng chú ý bao gồm: Cao tốc Mỹ Thuận - Cần Thơ và cầu Mỹ Thuận 2, nối liền TP.HCM và Cần Thơ, dự kiến hoàn thành vào năm 2030; Cao tốc Cần Thơ - Cà Mau với chiều dài 109 km, đi qua các tỉnh Cần Thơ, Hậu Giang, Kiên Giang, Bạc Liêu và Cà Mau, dự kiến hoàn thành vào năm 2025; Cao tốc An Hữu - Cao Lãnh và Châu Đốc - Cần Thơ - Sóc Trăng. Ngoài ra, nhiều tuyến quốc lộ và cầu cũ cũng đang được cải tạo và nâng cấp để tăng cường năng lực vận tải và giảm ùn tắc, như các Quốc lộ 53, 62 và 91B. Việc đầu tư này không chỉ nhằm cải thiện giao thông mà còn để phát triển kinh tế vùng, giảm chi phí logistics và tăng cường khả năng cạnh tranh của hàng hóa sản xuất từ ĐBSCL.
    Để giải quyết vấn đề này, chính phủ và các cơ quan liên quan đã nghiên cứu và thử nghiệm việc sử dụng cát biển thay thế cho cát sông. Bộ Giao thông Vận tải đã tiến hành các thí nghiệm và cho thấy cát biển từ Trà Vinh và Sóc Trăng đáp ứng được các tiêu chuẩn cơ lý để làm vật liệu đắp nền. Việc sử dụng cát biển không chỉ giúp giảm phụ thuộc vào nguồn cát sông mà còn tận dụng được nguồn tài nguyên dồi dào từ biển.

Các ngành Trung ương, địa phương họp trao đổi công tác cấp phép, quản lý, kiểm tra, giám sát phương tiện hoạt động khai thác, vận chuyển cát biển

    Chia sẽ sự thiếu hụt cát đắp nền của các công trình giao thông trọng điểm quốc gia khu vực ĐBSCL, lãnh đạo Tỉnh ủy, Ủy ban Nhân dân (UBND) tỉnh Sóc Trăng chủ động đề xuất Chính phủ cho Sóc Trăng thực hiện cơ chế đặc thù để chia sẻ nguồn cát biển phục vụ các công trình trọng điểm quốc gia, đặc biệt là các dự án đường cao tốc trong khu vực ĐBSCL. Chủ tịch UBND tỉnh Sóc Trăng Trần Văn Lâu cho biết, tỉnh đã phối hợp với Ban Quản lý Dự án Mỹ Thuận để khai thác cát biển làm vật liệu san lấp cho các dự án cao tốc như Cần Thơ - Cà Mau, Tổng công ty xây dựng Trường Sơn  khai thác cát biển đắp nền cao tốc Châu Đốc - Cần Thơ - Sóc Trăng, đã triển khai khởi công khai thác vào cuối tháng 6/2024, hiện nay cát biển đã về đến công trường cao tốc Cần Thơ – Cà Mau.
    Để giải quyết bài toán thiếu hụt cát sông, Sóc Trăng đã cho phép khai thác cát biển ở khu vực B1. Kết quả thử nghiệm bước đầu cho thấy các chỉ tiêu cơ lý của cát biển cơ bản đáp ứng yêu cầu về vật liệu đắp nền đường. Điều này sẽ giúp bảo đảm tiến độ và chất lượng các công trình giao thông trọng điểm tại ĐBSCL.
    Bên cạnh đó, tỉnh Sóc Trăng đang đối mặt với một số khó khăn và vướng mắc khi thực hiện cơ chế đặc thù trong việc cấp phép và quản lý khai thác cát biển để cung cấp cho các công trình giao thông trọng điểm quốc gia khu vực ĐBSCL như: Việc xác định và công bố ranh giới hành chính trên biển chưa được cấp có thẩm quyền phê duyệt và công bố chính thức, dẫn đến khó khăn trong việc xác định khu vực khai thác; Quá trình cấp phép khai thác cát biển đòi hỏi tuân thủ nhiều quy định pháp luật và thủ tục phức tạp; Khai thác cát biển cần đánh giá tác động môi trường chi tiết để đảm bảo không gây ảnh hưởng xấu đến môi trường và hệ sinh thái biển; Lựa chọn công nghệ khai thác phù hợp với điều kiện khí tượng, hải văn khu vực để giảm thiểu thiệt hại đối với môi trường và nuôi trồng thủy sản là một thách thức.
    Hiện nay, chính quyền tỉnh Sóc Trăng đang nỗ lực phối hợp với các cơ quan Trung ương và địa phương để giải quyết những khó khăn này, đảm bảo việc khai thác cát biển phục vụ các công trình giao thông trọng điểm diễn ra một cách hiệu quả và bền vững. Trong đó, Sóc Trăng đã chủ động làm việc với các bộ, ngành liên quan như Bộ Giao thông Vận tải, Bộ Tài nguyên và Môi trường để nhận được hướng dẫn cụ thể về quy trình, thủ tục cấp phép khai thác cát biển theo cơ chế đặc thù; UBND tỉnh Sóc Trăng đã gửi văn bản đề nghị hướng dẫn về trình tự, thủ tục cấp phép khai thác, trong đó có việc khoanh định diện tích chuyển giao cho đơn vị khai thác phù hợp. Bên cạnh đó, đang tiến hành đánh giá tác động môi trường của việc khai thác cát biển, bao gồm cập nhật mô hình toán dự báo tác động theo công nghệ khai thác, sản lượng khai thác, thời gian và tần suất khai thác. Điều này nhằm đảm bảo việc khai thác diễn ra một cách bền vững và không gây thiệt hại cho môi trường cũng như nuôi trồng thủy sản trong khu vực. Cho phép tổ chức thăm dò, lấy mẫu và thử nghiệm chất lượng cát biển để đảm bảo đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật cần thiết cho việc sử dụng làm vật liệu đắp nền cho các công trình giao thông. 

Tàu hút ra khai thác cát biển mỏ B1 vùng biển Sóc Trăng

    Kết quả thử nghiệm bước đầu cho thấy cát biển khu vực B1 có các chỉ tiêu cơ lý khá tương đồng với cát biển từ Trà Vinh. Do vậy việc tìm kiếm và áp dụng các công nghệ khai thác tiên tiến, phù hợp với điều kiện khí tượng và hải văn của khu vực để giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Đồng thời, hệ thống quan trắc và giám sát quá trình khai thác cũng được thiết lập để đảm bảo việc khai thác diễn ra hiệu quả và an toàn. Bên cạnh đó, phải đảm bảo tính công khai, minh bạch trong quá trình cấp phép và quản lý khai thác cát biển. Các đơn vị khai thác phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật về thuế, phí và nghĩa vụ tài chính khác.

Phương tiện sẵn sàng vận chuyển cát về công trình

    Những nỗ lực này của tỉnh Sóc Trăng nhằm đảm bảo việc khai thác cát biển không chỉ đáp ứng nhu cầu vật liệu xây dựng cho các công trình giao thông trọng điểm mà còn bảo vệ môi trường và phát triển bền vững kinh tế địa phương. Việc sử dụng cát biển khai thác từ vùng biển Sóc Trăng là một giải pháp khả thi và cần thiết để đáp ứng nhu cầu vật liệu xây dựng cho các công trình giao thông trọng điểm, góp phần phát triển hạ tầng và kinh tế cho toàn khu vực.
    Khai thác cát biển để phục vụ cho các công trình giao thông trọng điểm quốc gia được xem là hoạt động hợp pháp và cần thiết. Tuy nhiên, việc lợi dụng cơ chế đặc thù trong khai thác cát có thể dẫn đến những hành vi vi phạm pháp luật, gây hậu quả nghiêm trọng cho môi trường và xã hội. Dưới đây là một số hình thức vi phạm phổ biến:

    Các hình thức vi phạm pháp luật:
    1. Khai thác trái phép:
    - Không có giấy phép: Khai thác cát mà không có giấy phép hoặc giấy phép không hợp lệ.
    - Khai thác ngoài khu vực cho phép: Thực hiện khai thác ngoài ranh giới đã được cấp phép, gây tổn hại đến khu vực xung quanh.
    2. Khai thác quá mức:
    Vượt quá khối lượng cho phép: Khai thác nhiều hơn khối lượng được quy định trong giấy phép, dẫn đến cạn kiệt tài nguyên và phá hủy môi trường.
    3. Lợi dụng danh nghĩa dự án trọng điểm:
    - Lợi dụng cơ chế đặc thù: Sử dụng danh nghĩa các công trình giao thông trọng điểm quốc gia để dễ dàng xin cấp phép, sau đó khai thác không đúng mục đích hoặc chuyển hướng sử dụng cát vào các dự án khác.
    - Gian lận trong báo cáo: Báo cáo không trung thực về khối lượng khai thác, phạm vi khai thác hoặc tác động môi trường.
    4. Vi phạm quy định về môi trường:
    - Không tuân thủ đánh giá tác động môi trường (ĐTM): Bỏ qua hoặc thực hiện không đầy đủ các biện pháp giảm thiểu tác động môi trường được đề xuất trong ĐTM.
    - Xả thải và gây ô nhiễm: Không quản lý tốt các chất thải phát sinh từ quá trình khai thác, gây ô nhiễm nguồn nước và đất.
    5. Khai thác dưới danh nghĩa cá nhân hoặc tổ chức không hợp pháp:
    Sử dụng danh nghĩa các công ty "ma": Thành lập các công ty không có thực để xin giấy phép và thực hiện khai thác, sau đó giải thể để trốn tránh trách nhiệm.
    Các biện pháp ngăn chặn và xử lý:
    1. Tăng cường quản lý và giám sát:
    - Quản lý chặt chẽ giấy phép khai thác: Đảm bảo các giấy phép khai thác được cấp phát đúng quy trình và giám sát chặt chẽ việc thực hiện.
    - Sử dụng công nghệ giám sát: Áp dụng công nghệ như GPS và drone để giám sát hoạt động khai thác cát và phát hiện các vi phạm.
    2. Xử lý nghiêm minh các vi phạm:
    - Xử phạt hành chính và hình sự: Áp dụng các biện pháp xử phạt nghiêm khắc đối với các hành vi vi phạm, bao gồm cả xử lý hình sự nếu cần thiết.
    - Thu hồi giấy phép và đình chỉ hoạt động: Thu hồi giấy phép và đình chỉ hoạt động khai thác của các đơn vị vi phạm.
    3. Tăng cường tuyên truyền và nâng cao nhận thức:
    - Giáo dục và truyền thông: Tuyên truyền về các quy định pháp luật liên quan đến khai thác cát và tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường.
    - Tăng cường sự tham gia của cộng đồng: Khuyến khích người dân địa phương tham gia giám sát và báo cáo các hành vi vi phạm.
    Việc lợi dụng cơ chế đặc thù trong khai thác cát để vi phạm pháp luật không chỉ gây hại đến môi trường mà còn ảnh hưởng đến uy tín của các dự án giao thông trọng điểm quốc gia. Do đó, cần có các biện pháp quản lý và xử lý nghiêm minh để ngăn chặn và giảm thiểu các vi phạm này.